Kate Lewis, nhà văn tự do người Mỹ hiện sống cùng gia đình ở xứ sở mặt trời mọc chia sẻ trên Savvy Tokyo ngày 20/3 về cách rèn luyện tính tự lập cho trẻ của người Nhật.

Một trong những quan niệm sai lầm lớn nhất của tôi khi mới chuyển đến Nhật Bản là trẻ con ở đây có tính kỷ luật bẩm sinh. Tôi hình dung lũ trẻ tự động nghe lời bố mẹ với sự tôn trọng tuyệt đối, tuân thủ các quy tắc một cách chính xác từ khi mới ra đời.

Trong những chuyến đi đầu tiên trên tàu điện, cảnh tượng trước mắt khiến tôi bị ấn tượng. Những đứa trẻ chưa biết đi ngồi trật tự trên ghế, trong khi con trai 2 tuổi của tôi như đang ở chốn riêng, thoải mái nhảy nhót, cười đùa trước những khán giả bất đắc dĩ. May mắn là những hành khách trên tàu không cảm thấy phiền trước sự bày trò của thằng bé. Trong khi tôi thì thào khiển trách để điều chỉnh hành vi của con, các bà mẹ người Nhật toát ra vẻ bình tĩnh khi con cái ngồi ngoan ngoãn bên cạnh.

Chế ngự “khủng hoảng tuổi lên hai”Con trai tôi không cư xử tồi tệ, chính xác là như vậy. Đó chỉ là khác biệt rõ ràng về văn hóa giữa cách thằng bé thể hiện với cách bạn bè Nhật Bản đồng trang lứa được dạy dỗ. Tôi bắt đầu tự hỏi, phụ huynh Nhật Bản rèn luyện tính tự lập cho con như thế nào? Tại sao trẻ cư xử chuẩn mực ngay từ lúc cha sinh mẹ đẻ?

Tôi không phải bà mẹ Mỹ duy nhất thắc mắc về cách người Nhật rèn kỷ luật cho trẻ nhỏ. Tìm một đứa trẻ Nhật Bản cư xử không tốt trở thành một trò chơi của tôi và các bà mẹ ngoại quốc khi đến nơi công cộng như công viên hoặc bảo tàng. Khi bắt gặp một đứa trẻ như vậy, chúng tôi liền thở phào nhẹ nhõm. Không phải chỉ con cái chúng tôi mới cư xử như thế. Con của mọi người cũng thế. Tuy nhiên, phụ huynh Nhật Bản dường như không can thiệp chút nào. Đứa trẻ ngồi trên mặt đất, khóc lóc, la hét ở sân chơi trong công viên, trong khi bố mẹ chúng tỏ ra không quan tâm.

Có một lần, khi sắp lên tàu điện tuyến Yamonote Line xuất phát từ Shinjuku để về nhà, con trai tôi nhất quyết không chịu đi. Tôi không có cách gì kiềm chế được sự cáu kỉnh vô lý của thằng bé bởi đang bận ôm con gái nhỏ. Nó cố gắng tìm cách rời tàu trước khi tàu di chuyển, tôi thì thầm lời xin lỗi với những hành khách trên tàu phải chịu đựng cảnh này. Vào lúc đó, tôi chỉ ước có ai đó can thiệp bởi hoàn toàn bất lực khi muốn ép con vào kỷ luật.

Tôi tâm sự với cô giáo dạy tiếng Nhật về câu chuyện này, đề cập đến cụm từ “the terrible two’s”, chỉ độ tuổi cáu kỉnh mà đứa trẻ nào cũng phải trải qua, thường là tuổi lên hai. Cô gật đầu và cười lớn: “Chúng tôi gọi đó là ma no nisai. Độ tuổi quái quỷ”. Tuy nhiên, khi tôi hỏi người Nhật xử lý hành vi của trẻ ở độ tuổi đó như thế nào, cô mỉm cười đầy bí ẩn.

Nghệ thuật Shitsuke (kỷ luật)

Một ngày nọ, tôi vô tình phát hiện lý do chưa bao giờ nhìn thấy một đứa trẻ Nhật Bản bị phạt. Hôm đó, trên chuyến tàu khác, một đứa trẻ cũng cáu kỉnh và không muốn về nhà như con trai tôi lần trước. Người bố nhanh chóng kéo cả nhà ra khỏi tàu. Khi cánh cửa đóng lại và đoàn tàu rời bánh, tôi thấy anh ngồi thụp xuống cạnh con trai giữa sân ga vắng vẻ và bắt đầu trách mắng. Đó là hình ảnh khiến tôi giác ngộ.

Trong khi tôi tập trung ngăn chặn hành vi của con lúc đang xảy ra, phụ huynh Nhật Bản dường như cố gắng đợi đến khoảnh khắc riêng tư mới thảo luận. Tôi bắt đầu chú ý đến điều này hơn, và nhận ra những cuộc trao đổi yên lặng diễn ra khi bố mẹ dừng ở các cột trụ tại ga tàu, rìa công viên hay khi trẻ vừa bước vào ôtô riêng.

Bên cạnh giữ thể hiện cho trẻ, dạy con chốn riêng tư cũng là cách phụ huynh giữ thể diện cho mình. Ở Nhật Bản, kỷ luật được gọi là shitsuke. Từ này cũng thường dùng để chỉ việc huấn luyện, nuôi dạy. Bố mẹ chính là tấm gương để trẻ soi chiếu và thể hiện hành vi nơi công cộng. Theo những gì tôi chứng kiến, cuộc hội thoại chốn riêng tư có vẻ hiệu quả hơn việc quát tháo để kìm hãm con giữa đám đông.

Trừng phạt hành vi, không phạt trẻ

Năm ngoái, một gia đình Nhật Bản gây xôn xao báo giới quốc tế khi để đứa trẻ 7 tuổi mất tích ở Hokkaido sau khi đuổi xuống ôtô vì cư xử thiếu chừng mực. Họ lái xe đi và khi quay trở lại, cậu bé đã biến mất. Họ may mắn tìm được con sau vài ngày, nhưng các nhà tâm lý trẻ em trên toàn thế giới đồng ý rằng chỉ nên trừng phạt hành vi chứ không nên trừng phạt trẻ. Các hình phạt nghiêm khắc thái quá không được khuyến khích. Điều quan trọng là dạy trẻ về kỷ luật bằng cách làm mẫu, lặp đi lặp lại để chúng ghi nhớ và tự sửa sai.

Khi đến thăm trường mẫu giáo (yochien) của con trai, tôi nhìn thấy học sinh áp dụng lịch trình nghiêm ngặt, lặp đi lặp lại các bài hát, trò chơi, hành vi lịch sự như xếp giày gọn gàng và ngồi ngay ngắn, cho đến khi tất cả trở thành thói quen.

>> 27 điều người Nhật rèn cho con từ bé